Í tilefni af opnun nýrrar og glæsilegrar sundmiðstöðvar á Ásvöllum er við hæfi að rifja það upp að í ár eru 100 ár liðin síðan markviss sundkennsla hófst í sjónum hér í Hafnarfirði. Í fróðlegri grein sem Gísli heitinn Sigurðsson, íþróttafrömuður og fyrsti formaður Sundfélags Hafnarfjarðar, skrifaði í jólablað Alþúðublaðs Hafnarfjarðar árið 1960, kemur reyndar fram að fyrstu heimildir um sundkennslu í Hafnarfirði séu frá þjóðhátíðarárinu 1874. Um það segir Gísli í grein sinni: “Fátt er vitað um sundkennslu í Hafnarfirði fyrir þjóðhátíðarárið 1874. Þá um sumarið dvaldist hér í Firðinum Páll nokkur Pálsson, ættaður úr Skagafirði. Hann var syndur vel og synti í sjónum. Vakti það löngun Sveinbjarnar Egilssonar, síðar ritstjóra, til þess að fá tilsögn í þessari list hjá Páli. Fór kennslan fram undir Sjávarhamri eða Vesturhamri. Eftir sumarið var Sveinbjörn orðinn allvel sundfær, og þótti það í frásögur færandi. Ekki er kunnugt að aðrir Hafnfirðingar hafi lært sund í þetta sinn.”

 

Um upphaf skipulagðrar sundkennslu í Hafnarfirði segir Gísli: “Hinn seytjánda dag júnímánaðar (1908) var Ungmennafélagið 17. júní stofnað í Hafnarfirði. Meðal annars hafði það á stefnuskrá sinni að endurvekja og leggja rækt við sundlistina. Í gjörðabók bæjarstjórnar frá 18. júní sama ár má sjá, að félagið hefur sótt um 80 króna styrk til þess að koma á sundkennslu. Félaginu var veittur umbeðinn styrkur gegn sömu fjárupphæð úr landssjóði, enda sæktu eigi færri en 20 manns sundnámskeiðið.”

 

Teitur Stefánsson var ráðinn til þess að sjá um kennsluna en hann hafði lært sund hjá Páli Erlingssyni. Hann var ekki óvanur sundkennslu, því áður hafði hann kennt sund við Leirárlaug í Leirársveit. Um þetta segir Gísli: “.....fyrir nokkrum árum átti ég tal við Teit um sundkennslu hans í Hafnarfirði, lét hann þess getið að gaman hefði verið að kenna hér sund, þótt aðstæður hefðu verið slæmar. Hann hraktist með nemendur sína um allan fjörð. Þeir voru suður á “Banka”, í kolaskúr hjá “Milljónafélaginu”, í salthúsi hjá Einari Þorgilssyni og í skúr hjá Ágúst Flygenring. Ungmennafélagið stóð við þau skilyrði, sem því voru sett. Yfir 20 áhugasamir menn sóttu námskeiðið, þar á meðal sá, sem tók við sundkennslu af Teiti. Hér var unnið merkilegt brautryðjendastarf, en síðan hefur eigi orðið hlé á sundkennslu, að heita má, hér í Hafnarfirði, og hafa ávallt valist til sundkennslunnar áhugasamir, traustir og ágætir kennarar.”

Grein Gísla Sigurðssonar um sundkennslu í Hafnarfirði er birt í heild í “Söguhorni SH” á heimasíðu félgsins og er hún um margt mjög fróðleg.

 

Eftir brautryðjendastarf Teits koma ýmsir að sundkennslunni og má þar helsta nefna þá Árna Helgason, síðar doktor og ræðismaður í Chicago (1910-´12), Bjarna Bjarnason skólastjóra (1913), Þórðu Guðnason skólastjóra (1914), Grím Andrésson, síðar formann SH (1915-´18) og Jakob A. Sigurðsson, sem kenndi frá árinu 1919 og allt þar til Hallsteinn Hinriksson flutti í bæinn árið 1929. Þá um vorið tók Hallsteinn við sundkennslunni og kenndi samfleytt til ársins 1939. Þá verður hlé á kennslunni þar til sundlaugin á Krosseyrarmölum var opnuð árið 1943.

 

Sundið var kennt í grýttri fjöru

Skemmtilegt viðtal við Hallstein var birt í jólablaði Alþýðublaðs Hafnarfjarðar árið 1964 og þar segir Hallsteinn svo frá: “Ég tók við sundkennslunni fyrsta vorið, sem ég var í Hafnarfirði (1929). Sund hafði þá verið kennt í bænum síðan 1908, sama ár og bærinn fékk kaupstaðarréttindi.....

.....Kennslan fór fram í fjörunni skammt frá, sem sundhöllin stendur nú nú. Þátttaka var mikil í sundinu, einkum þegar gott var veður, sólskin og hiti. Þá var mikið um börn og unglinga á fiskreitunum, og þau komu í stórum hópum í sjóinn eftir hádegið, meðan fiskurinn var að þorna í sólskininu, og fóru svo, þegar átti að fara að taka saman. Ég held, að sundgestirnir hafi skipt hundruðum suma dagana. Sumir komu á hverjum degi, hverning sem viðraði. Margt af þessu fólki kunni að synda, sumt var ágætlega synt, annað miður, margir gátu rétt fleytt sér, aðrir voru byrjendur. Og þetta fólk var á öllum aldri, en í þeim hópum, sem sóttu stöðuga kennslu, bar mest á börnum. – Ég byrjaði vanalega að kenna eftir hádegið og kenndi til klukkan fjögur eða fimm, og svo kenndi ég líka á kvöldin, stundum lengi fram eftir.

Þarna var dálítill skáli, sem notaður var til þess að hafa fataskipti í. En þegar aðsókn var mikil, reyndist hann öldungis ófullnægjandi. Þá fóru margir úr í gjótum og lautum í hrauninu, þar var nóg blessað skjólið.

Það var einkum tvennt, sem gerði sundkennsluna erfiða þarna vestur frá. Fjaran var stórgrýtt og grjótið hvassbrýnt og eggjótt. Það varð að fara varlega til þess að rífa sig ekki á því. Það erfiðasta fyrir nemendur var stundum að komast í sjóinn. Svo lagði stundum báru þarna upp að, og seinnui hluta sumars var þar oft sannkallað brim. Það gerði sundið varhugavert og jafnvel hættulegt þeim, sem lítið kunnu. En skelfing þótti nú mörgum yndislegt að láta ölduna lyfta sér.

Svo var annað: Þarna er aðdjúpt, og stafaði af því mikil hætta fyrir byrjendur. Og alltaf varð að hafa gát á því, að fólk hætti sér ekki of langt frá landi. Sérstaklega það, sem hélt, að það gæti dálítið. Við reyndum að láta það synda meðfram fjörunni. En það var erfitt og gera hvort tveggja í einu: kenna byrjendum og hafa vakandi auga á hinum, sem lengra voru komnir. Það kom fyrir, að við urðum að ná í bát og senda hann á eftir fólki, sem hafði farið of langt út. Ég man eftir því, að einu sinni missti ég tvo stráka út á fjörðinn; þeir áttu að synda með fram fjörunni, en datt í hug að synda út að skipi, sem lá í höfninni, og heyrðu ekki, þegar ég kallaði í þá, eða gengdu því ekki, og þegar ég var búinn að láta ná í bát og senda á eftir þeim, voru þeir komnir langleiðina yfir fjörðinn. - En aldrei urðu nein slys við kennsluna; það varð auðvitað stöku sinnum að bjarga nemendum, sem fataðist sundtökin, en það voru alltaf betur syndir menn viðstaddir til að gera það; - ég held að ég hafi ekki þurft að stinga mér nema einu sinni eða tvisvar af þeim sökum. 

Við héldum sundmót á hverju ári, stundum hjá Gömlu bryggjunni, stundum hjá bryggju, sem var hjá íshúsi Ingólfs Flygenrings, og fram af fjörunni, þar sem skipasmíðastöðin Dröfn er nú. Mótin fóru vanalega fram seint í ágústmánuði. Þar var keppt til frægðar og verðlauna og ýmsir gátu sér góðan orðstír, en best var, hve margir tóku venjulega þátt í þessum mótum.” 

Það er ljóst að brautryðjendur sundkennslunnar í Hafnarfirði hafa starfað við erfiðar aðstæður og eigum við þeim mikið að þakka. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og aðstaðan nú orðin önnur og betri, - sú besta á landinu. Með tilliti til sögunnar var það vel við hæfi að þrír hafnfirskir sundgarpar, þau Hrafnkell Marínósson, Konráð Hrafnkelsson og Birna Jóhanna Ólafsdóttir, syntu sjóleiðina frá Sundhöll Hafnarfjarðar áleiðis til nýrrar og glæsilegrar Ásvallalaugar, sem er nýjasti áfanginn í sundsögu okkar Hafnfirðinga.
 

Erlingur Kristensson